Mekanın Şiddet Perspektifleri: Ankara Bentderesi Üzerinden Mekan-şiddet İlişkisinin Kurulması

Abstract

Şiddet, çeşitli disiplinlerce incelenen geniş ve karmaşık bir kavramdır. Genellikle bireyler arası bir eylem olarak algılansa da şiddet aslında mekâna derinlemesine bağlıdır. Şiddetle ilişkilendirilen mekân, sadece fiziksel bir alan değil; aynı zamanda toplumsal ilişkilerin, güç dinamiklerinin ve ekonomik süreçlerin somutlaştığı bir yerdir. Bu nedenle, şiddet sadece fiziksel saldırı veya tahribat olarak değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik yapıların bozulmasıyla ortaya çıkan yerinden edilme, ayrımcılık, yoksulluk ve sosyal dışlanma süreçlerinde de gözlenir. Tezin ana amacı, şiddetin sosyo-mekânsal kararlar, ekonomik değişimler ve bireysel davranışlar yoluyla mekân üzerinde nasıl ortaya çıktığını incelemek, bu süreçlerin fiziksel, psikolojik, ekonomik, yapısal ve sembolik etkilerini değerlendirmek ve hangi eylemlerin şiddet olarak tanımlanabileceğini belirlemektir. Bu doğrultuda, tezin hedefleri ise kentsel alanlardaki şiddeti disiplinler arası ve çok boyutlu bir yaklaşımla değerlendirmek ve tarih boyunca çeşitli siyasi rejimlerin ve kentsel/mekânsal planlama stratejilerinin farklı biçimlerde şiddeti nasıl devamlılığı olan bir durum haline getirdiğini ortaya koymaktır. Bu amaçlar doğrultusunda, Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan Bentderesi ve çevresi, tezin odaklandığı spesifik bir örnek alan olarak seçilmiştir. Bentderesi, tarih boyunca çeşitli toplumsal ve mekânsal dönüşümlere sahne olmuş, kolluk kuvvetlerinin xiii bile giremediği en tehlikeli mahalleleri barındırmış, tarihi, doğal ve kültürel geçmişi yok edilmiş, genelevler ve fuhuşla damgalanmış bir bölgedir. Şiddetin mekanı dönüştürdüğü, dönüşümün şiddeti organize ettiği ve bu kısır döngünün görünür olduğu kentin dışlanmış alanıdır. Bu nedenle, şiddet kavramının mekân üzerinden yeniden üretimi, Bentderesi aracılığıyla mekânın yeniden okunmasını ve tanımlanmasını gerektirir. Tezde kullanılan metodoloji, David Riches'in şiddet teorisine dayanır. Bu teori, şiddeti fail, kurban ve tanık perspektiflerinden ele alarak, mekânsal şiddetin anlaşılmasına ve bu şiddetin mekân üzerindeki yansımalarının incelenmesine olanak tanır. Üçlü perspektif yaklaşımıyla yapılan incelemeler, mekânın şiddeti teşvik eden bir fail, politik ve bireysel eylemlerden zarar gören bir kurban ve şiddetin izlerini taşıyan bir tanık rolü oynadığını gösterir. Bu sınıflandırma, kent ve mekânla ilgili yıkım, korku, suç ve zarar içeren sonuçların arka planındaki görünmeyen süreçleri görünür hale getirir. Anahtar Kelimeler: Mekansal şiddet, Mekansal dönüşüm, Mekan politikaları ve İnsan davranışları, Şiddet perspektifleri, Bentderesi

Violence is an expansive and intricate concept analyzed across various disciplines. Although it is frequently perceived as an interpersonal phenomenon, violence is profoundly interconnected with spatial dynamics. The space associated with violence is not merely a physical environment; it serves as a locus where social relationships, power dynamics, and economic processes are materialized. Consequently, violence is exemplified not only through physical assaults or destruction but also through processes such as displacement, discrimination, poverty, and social exclusion, all of which occur from the disruption of social and economic structures. The main aim of this thesis is to examine how violence emerges through socio-spatial decisions, economic changes, and individual behaviors within space, to evaluate the physical, psychological, economic, structural, and symbolic impacts of these processes, and to determine which actions can be defined as violence. In line with this aim, the thesis targets to evaluate spatial violence using an interdisciplinary and multi-dimensional approach, and to uncover how different political regimes and urban/spatial planning strategies have perpetuated violence in various forms throughout history. xi For these purposes, Bentderesi and its surroundings, located in the Altındağ district of Ankara, have been chosen as a specific case study. Bentderesi has experienced significant social and spatial transformations over time, has harbored some of the most dangerous neighborhoods where even law enforcement hesitated to enter, and has been stigmatized by associations with brothels and prostitution, all while its historical, natural, and cultural heritage has been systematically eroded. It is a marginalized urban area where violence shapes the spatial environment, spatial transformation shapes violence, and this cyclical dynamic becomes evident. Thus, reinterpreting and redefining the concept of violence through a spatial lens requires a thorough re-reading of Bentderesi. The methodology employed in this thesis is grounded in David Riches' theory of violence, which explores violence from the perspectives of the performer, victim, and witness. This theoretical framework encourages a comprehensive understanding of spatial violence and its expressions within the built environment. The analysis conducted through this tripartite perspective reveals that space can function as a perpetrator, provoking violence, as a victim, suffering harm from political and individual actions, and as a witness, retaining the imprints of violence. This classification makes visible the underlying processes that contribute to urban spaces' destructive, fear-inducing, criminal, and harmful outcomes. Keywords: Spatial violence, Spatial transformation, Urban politics and human behavior, Perspectives of violence, Bentderesi