Türkiye Bağlamında Toprak Yapı Teknikleri ve Malzemelerinin Potansiyelinin Açığa Çıkarılması

Abstract

Doğal yapı malzemeleri ve yapım tekniklerinin yapılı çevrenin sürdürülebilirlik bağlamında katkı koyabileceği hem üretim hem de kullanım süreçleri değerlendirildiğinde sektörde halihazırda yaygın olarak kullanılan inşaat malzemelerine göre karbon ayak izlerinin düşük olmasından dolayı bilinmektedir. Doğal yapı malzemeleri ve tekniklerinden, geçtiğimiz son on yılda toprak malzemenin yeniden gündeme geldiği görülmektedir. Ancak hem Türkiye'de hem de dünyada, özellikle kentsel alanlarda, kullanımlarının çok yaygın olmadığı ifade edilebilir. Üretim ve imalat aşamalarındaki standardizasyonunun zorluğu bu teknik ve malzemelerin, sürdürülebilirlik tartışmaları arasında yeniden gündemimize gelmişlerdir. Son zamanlarda, 3B baskı gibi yeni yeniliklerin entegrasyonu konusundaki araştırmalar artmış ve kalite kontrolü, emek yoğun süreçleri ve karakteristik zayıflıkların ele alınması konusunda umut verici sonuçlar elde edilmiştir. Tez, gelecekte toprak malzemenin Türkiye'deki kullanımının yaygınlaşmasını sağlayabilmek amacıyla, küresel literatürü Türkiye'ye özgü süreçlerle birleştirerek, toprak yapıları ve malzemelerinin bugünkü teknolojiler ve olanaklar ışığında Türkiye'deki yerini yeniden değerlendirmeyi, yaygınlaşmasının önündeki sorunları ve yaygınlaşmasını sağlayabilecek etkenleri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tez, modern toprak yapılarının anket yoluyla elde ettiği verilerle, Türkiye'deki coğrafi haritalaması yoluyla bu sektörün sınırlı örneklerine dair bir kesit sunmaktadır. Toprak malzemenin kullanımına ilişkin etkenler ve engeller, saha uygulayıcılarıyla yapılan yarı yapılandırılmış mülakatlardan elde edilen verilerin nitel yöntemlerle analizi sonucunda ortaya çıkarılmış ve geleneksel ve modern toprak yapım tekniklerinin üretim ve malzeme temini sırasındaki gereksinimlerini irdeleyen çalışmalarla desteklenmiştir. Konunun çok katmanlı doğası ve yeni inovasyonlarla ilgili bağlamı nedeniyle, araştırma bulgularını analiz etmek ve yorumlamak amacıyla inovasyon odaklı analitik bir çerçeve olan çok düzeyli perspektif (multi-level perspective) kullanılmıştır. Bu analitik yaklaşım tarafından tanımlanan ve bir dışsal çerçeve olarak sosyo-teknik görünüm, sosyo-teknik rejim (mevcut inşaat sektörü), niş (yeniliklerin doğduğu alanlar) ve sosyo-teknik bağlam arasındaki ilişkiler incelenmiş ve mevcut dünya literatürü ile karşılaştırılmıştır. Bu tekniklerin kullanımını engelleyen nedenlere dayanarak, bu tekniklerin gelecekte sektörde nasıl bir yer bulabileceğine dair bir öngörü çerçevesi sunulmuştur. Yapılan analizler, Türkiye'nin bir deprem bölgesi olmasının ve mevcut deprem yönetmeliğinin, bu malzemenin ve tekniklerin benimsenmesindeki ana engellerden biri olduğunu ve bu durumun Türkiye'yi literatürde incelenen diğer ülkelerden tamamen farklı bir konuma yerleştirdiğini ortaya koymuştur. Ayrıca, mevcut yapı kodları üzerindeki etkisi, toprak karışımının test edilmesi için standart eksiklikleri, toprak malzeme uygulayıcıları için teşvik olarak özel fonların eksikliği ve mimarlık ve inşaat mühendisliği bölümleri dahil olmak üzere formel öğrenme ortamlarında kümülatif bilginin bulunmaması gibi konular da vurgulanmıştır. Tez, yalnızca niş uygulayıcılarının bakış açısına odaklanmış olup, gelecekteki araştırmaların son kullanıcılar ve politika yapıcılar üzerinden yapılabilecek bir çalışmaya altlık oluşturabilecek ve fayda sağlayabilecektir.

Natural building materials and construction techniques are recognized for their capacity to enhance the sustainability of the built environment, as their carbon footprint, both at the production and use phase, are lower compared to the commonly used construction materials in the industry. Among these materials, earth material has regained significant attention over the last decade. Yet their use is scarce, especially in urban zones not only in Turkey but also across the world. Regardless of the difficulty of standardization in the production and manufacturing stages of these techniques and materials sustainability issues have brought them back to our agenda. Recently, research on topics such as integrating innovative production techniques like 3D printing has increased, yielding promising results for addressing quality control, labor-intensive processes, and characteristic weaknesses. The thesis aims to reassess the role of earthen structures and materials in Turkey, considering current technologies and opportunities. This will be achieved by integrating global literature with Turkey-specific processes. The objective is to identify the barriers hindering the widespread use of earth materials and structures, as well as the factors that can promote their adoption. This thesis first provides a snapshot of this niche sector, with a particular emphasis on a small number of instances gathered through an online survey distributed to professionals in the field, utilizing a geographical mapping approach to identify contemporary earthen structures. Second, through the analysis of traditional and modern earthen techniques and the qualitative analysis of data obtained from semi-structured interviews with field practitioners, the thesis examines the drivers and barriers to the use of these techniques in Turkey. Due to the multi-layered nature of the topic and the context involving innovations, an innovation-focused analytical framework, the Multi-Level Perspective, is used to read and analyze the research findings. The relationships between 'The Landscape,' 'Regime,' 'Niche,' and the socio-technical context as described by this theoretical approach are examined and finally cross analyzed with the existing documentation across the world. By drawing on the reasons that hinder the use of these techniques, a prospective framework on how these techniques would possibly find their place in the upcoming future is provided. The analysis revealed that Turkey being an earthquake zone and the current earthquake regulations are one of the main obstacles to the adoption of this material and techniques, and this situation places Turkey in a completely different position from other countries examined in the literature. In addition, the impact on the current building codes, the lack of standards for testing earth mixtures, the lack of special funds as incentives for earth material practitioners and the lack of courses on these materials in formal learning environments including architecture and civil engineering departments are also highlighted. The thesis only focused on the perspective of niche practitioners; therefore, further research is needed based on the analysis of may benefit from an in-depth study of end-users and policymakers.