Mîr Fâzılî'nin Taksîm-i Salât u Evkât'ının Şerhi

Abstract

Hurûfîlik, Fazlullah (ö. 796/1394) tarafından XIV. yüzyılda Iran cografyasında kurulmus ve izlerini XVII. yüzyıla kadar net bir şekilde takip edebildigimiz felsefî ve tasavvufî bir akımdır. Hurûfîler İslam dünyasında olduğu gibi dünya kültür tarihinde de tüm felsefelerini harfler üzerine kurmaları itibariyle diğer harfçilerden ayrılmışlardır. Fazlullah başta olmak üzere halifelerinden ve halifelerinin çağdaşlarından oluşan bir grup ki bu gruptan olarak Aliyyu’l A’lâ (ö. 1419), Seyh Ebu’l Hasan (d. 1352), Seyyid Şerif, Seyyid İshak (d. 1369), Emir Gıyâseddin (ö. 1448’den sonra), ve Mir Fâzılî’yi zikredebiliriz, eserlerini Farsça yazmışlar ve İran-Azerbaycan coğrafyasında yaşamışlardır. Fazlullah’ın halifelerinden Nesîmî (ö. 1418) ve onun talebesi Refî’î (ö. 1418’den sonra) ise, Hurûfîligin bu ilk döneminde eserlerini Farsça ve Türkçe olarak kaleme almışlardır. İran ve Azerbaycan’dan sonra Anadolu’da akabinde de Balkanlar’da temsil edilmeye devam eden Hurûfîligin bu ikinci dönem eserlerinin birçoğu Abdülmecid b. Firiste, Penâhî, Misâlî, Muhîtî, Arsî gibi sâir ve yazarlar tarafından Türkçe yazılmıstır. Hurûfî felsefesi, Hurûfî adını alan birçok düşünür ve edebiyatçıya ragmen hâlâ yeteri kadar bilinmemektedir. Bununla birlikte Hurûfîlik hakkında çok şey yazılıp söylenmiştir. Bir düşünce akımını tanımanın en iyi yolunun onun ilk elden yazılmış kaynaklarını okumaktan geçecegi muhakkaktır. Biz de bu düşünceden hareketle, Hurûfî eserleriyle ilgili bazı yanlışlıkları düzeltme ve ilk elden kaynakları okuyucunun hizmetine sunmayı amaçladık. Bu çalışma çerçevesinde, yazarı bilinmeyen ancak Mîr Fâzılî’nin Taksîm-i Salât u Evkât adlı eserinin bir tercüme/serhi olan Türkçe bir risale hakkındaki bazı hataları düzeltip, bu risaleyi transkripli ve karşılaştırmalı olarak hazırladık. Türkçe olan bu metin aslında Taksîm-i Salât u Evkât adlı risâlenin belirli kısımlarını açıkladığı için ta’lîkât olarak da kabul edilebilir. Söz konusu Türkçe metnin, Taksîm-i Salât u Evkât adlı eserle doğrudan iliskisi nedeniyle, ana metin olan Taksîm-i Salât u Evkât ile irtibatının bilinmeden anlaşılması oldukça zordur. Bu nedenle vermiş oldugumuz bu şerh metninin açıklamasını da yaptık. Yapılan alıntıların nereden alındığını ve asıl konunun ne oldugunu izah ederek metnin daha iyi anlaşılmasını sağlamaya çalıstık.

Hurufism is a philosophical and mystical movement which is established by Fadlallah (d. 796/1394) in Iran, and its traces can be seen until XVIIth century. As in the history of world culture, in the Islamic world too, Hurufism, since its philosopy is based only on the letters, is different from the other lettrists. First hurufis like Fadlallah and his disciples like Aliyyu’l A’lâ (d. 1419), Sheikh Abu’l Hasan, Sayyid Sharif, Sayyid Ishaq, Amir Gıyâseddin (d. after 1448) wrote in Persian and lived in Iran and Azerbaijan. Another disciple of Fadlallah, Nasîmî (d. 1418) and his disciple Rafî’î (d. after 1418) are the first hurufis who wrote in Turkish. Because, after the opressions in Iran and Azerbaijan, hurufis migrated to Anatolia. On this new land, turkish hurufis like Abdulmajid b. Firiste, Penâhî, Misâlî, Muhîtî and Arsî wrote in Turkish. The Hurufi philosophy, despite of many Hurufi philosophers and literaries is still not sufficiently known. Nevertheless, many things about Hurufisme has been said and written. It is obvious that the best way to know a current of thought is to study the first hand sources. Because of that we aimed to rectify certain mistakes concerning the Hurufi texts and let the readers to study these first hand Hurufi sources. Within the framework of this study, we present a Turkish Hurufi Risâla, compared with its other examples and transliterated. Although its author is unknown, we can say that it is a translation and interpretation of Mîr Fâzılî’s Taqsîm-i Salât u Avqât. The publication of this text will let you know the Hurufisme better, to interpret and to reach to new information. In this text, the author interpreted the important passages of Taqsîm-i Salât u Avqât. Unless we know the relations of this interpretation with the interpreted text which is Taqsîm-i Salât u Avqât it is impossible to understand it. Therefore, we explained this interpreted text. We have tried to help to understand the text better by explaining what the main subject is and from where the quotations are taken.