Altay Türkçesindeki -atan Ekinin Görünüş-zamansal ve Kiplik Anlamları

Abstract

Although the Altay Turkic suffix -atan is specified as “future tense suffix” in traditional grammars, it may indicate past, present or future tenses. Aspectotemporally, it often indicates pluri-occasional (habitual) and rarely uni-occasional (progressive) events in the past. Since it is a non-focal intraterminal marker indicating pluri-occasional (or habitual) events, it may be readily used to encode generic and gnomic facts. In this study I also examine modal functions and meanings related to futurity, such as intention, decisiveness, necessity, and possibility. Since these notions are related to epistemic, deontic and dynamic modalities, I briefly explain the terminological apparatus and study the examples of each function. Finally, I examine the pragmatic meanings and connotations of the suffix expressing futurity.

Altay Türkçesindeki -atan eki, geleneksel dilbilgisi kitaplarında “gelecek zaman eki” olarak tanımlanmasına rağmen, belirtilen ek zamansal atıf bakımından geçmişe, geniş zamana ve geleceğe işaret edebilmektedir. Ekin, görünüş-zamansal olarak genellikle geçmişteki çok-vakitli (alışılmış) ve nadiren tek-vakitli (ilerleyici) olayları bildirdiği görülür. Çokvakitli olayları bildiren ve odaksıl olmayan bir intraterminallik işaretleyici olduğu için -atan eki türsel ve gnomik olguların bildirilmesinde de rahatlıkla kullanılır. Bu çalışmada ayrıca -atan ekinin gelecek zaman ve kiplikle ilgili ifade ettiği niyet, kararlılık, gereklilik ve olasılık gibi anlamlar da ele alınmaktadır. Bu anlamlar epistemik, deontik ve dinamik kiplik türleriyle ilişkili olduğu için terminolojik unsurlar kısaca açıklanmakta ve her işlevin örnekleri değerlendirilmektedir. Son olarak, -atan ekinin, gelecek zaman merkezi etrafında ilettiği edim bilimsel anlam ve duygu değerleri üzerinde durulmaktadır.